Nguyên tắc Quả Táo Hỏng trong doanh nghiệp: Cách nhận diện, xử lý và 5 bài học thực tiễn

Nguyên tắc quả táo hỏng là gì? Vì sao một cá nhân tiêu cực có thể làm ảnh hưởng cả tập thể?

Nguyên tắc quả táo hỏng mô tả hiện tượng chỉ một cá nhân tiêu cực cũng có thể kéo giảm hiệu suất của cả nhóm. Trong tự nhiên, chỉ một quả táo thối cũng có thể tiết ra khí ethylene và làm hư nhiều quả xung quanh. Tương tự vậy, trong môi trường doanh nghiệp, chỉ một cá nhân tiêu cực – với thái độ bất hợp tác, phản kháng hoặc thiếu nhiệt huyết cũng đủ để kéo giảm hiệu suất toàn nhóm.

Nhiều nghiên cứu về hành vi tổ chức cho thấy sự hiện diện của một thành viên “độc hại” có thể làm giảm hợp tác, sáng tạo và khả năng phối hợp của cả đội. Nói cách khác, quả táo hỏng trong doanh nghiệp là câu chuyện không thể xem nhẹ, vì chi phí để phục hồi đôi khi lớn hơn rất nhiều so với chi phí phòng ngừa và xử lý sớm.

Nhận diện “quả táo hỏng” trong doanh nghiệp (Dấu hiệu & ví dụ tiêu biểu)

Khi áp dụng nguyên tắc quả táo hỏng trong doanh nghiệp, “quả táo hỏng” không chỉ là nhân sự yếu kém về kỹ năng, mà là người có hành vi gây ảnh hưởng tiêu cực: phàn nàn liên tục, đổ lỗi, chống đối thay đổi, tạo áp lực cảm xúc cho đồng đội.

• Suy nghĩ tiêu cực, bi quan, làm giảm tinh thần chung.
• Né tránh trách nhiệm, để người khác làm thay.
• Thái độ thiếu tôn trọng khiến môi trường trở nên độc hại.

Ba dạng “quả táo hỏng” phổ biến trong doanh nghiệp

Dạng 1: Nhân sự bi quan – Pessimist

Đây là kiểu nhân sự luôn nhìn thấy mặt tiêu cực của mọi vấn đề. Dù công ty có thay đổi tích cực, họ vẫn dễ buông những câu như “Không ăn thua đâu”, “Làm vậy cũng vậy thôi”. Dần dần, đồng đội xung quanh bị ảnh hưởng, mất động lực thử cái mới.

Dạng 2: Nhân sự thiếu trách nhiệm – Slacker

Họ không hẳn là không có năng lực, nhưng chọn cách làm việc cầm chừng, “vừa đủ qua”, né phần khó, đẩy việc sang người khác. Hậu quả là những nhân sự có trách nhiệm hơn phải làm thêm, dễ dẫn đến kiệt sức và bất mãn.

Dạng 3: Nhân sự gây xung đột – Toxic/Jerk

Đây là kiểu nhân sự dễ công kích cá nhân, nói chuyện thiếu tinh tế, thậm chí “bắt nạt” đồng nghiệp yếu thế hơn. Môi trường làm việc trở nên căng thẳng, nhân sự giỏi chọn cách rời đi thay vì đối đầu.

Tác hại của “quả táo hỏng” đối với doanh nghiệp (Hiệu suất – Tinh thần – Văn hoá)

Tác hại của một ‘quả táo hỏng’ trong doanh nghiệp thường là “tổn thất vô hình” – khó đo bằng số ngay lập tức, nhưng lại xuất hiện ở nhiều khía cạnh:

1. Tổn thất năng suất

Khi cả đội phải làm việc trong không khí nặng nề, năng suất dễ bị kéo tụt. Thời gian tập trung vào nhiệm vụ bị thay thế bằng thời gian “dò thái độ”, giải quyết mâu thuẫn, hoặc điều chỉnh lại những lỗi phát sinh từ người thiếu trách nhiệm.

2. TTổn thất tinh thần đội ngũ

Cảm xúc tiêu cực có hiệu ứng lan truyền; chỉ cần một người thường xuyên than vãn, đổ lỗi, tinh thần chung sẽ suy giảm. Những người vốn tích cực cũng dần mệt mỏi, thu mình lại, không còn dám đóng góp ý tưởng.

3. Tổn thất văn hoá doanh nghiệp

Nếu một nhân sự có hành vi “độc hại” tồn tại quá lâu mà không được xử lý, thông điệp ngầm được gửi đi là: “Ở đây, cư xử thế cũng được chấp nhận”. Từ đó, các giá trị văn hoá mà doanh nghiệp cố xây dựng bị xói mòn. Những người sống đúng giá trị cảm thấy lạc lõng.

4. Tổn thất tuyển dụng & giữ chân nhân sự

Ứng viên giỏi ngày càng nhạy với môi trường “toxic”. Chỉ cần vài trải nghiệm không tốt khi phỏng vấn hoặc khi thử việc với một “quả táo hỏng”, họ có thể từ chối ngay cả khi lương thưởng hấp dẫn. Nhân sự hiện tại cũng dễ rời đi nếu cảm thấy nỗ lực của mình không được bảo vệ.

Vì sao doanh nghiệp thường bỏ qua nhân sự “quả táo hỏng”?

Dù biết ảnh hưởng tiêu cực, nhiều tổ chức vẫn chần chừ khi xử lý một cá nhân “độc hại”. Một vài lý do phổ biến:

• Người đó có chuyên môn tốt, mang lại doanh số cao nên được “ưu ái”.
• Lãnh đạo hoặc quản lý trực tiếp ngại va chạm, sợ mất lòng.
• Doanh nghiệp chưa có khung đánh giá hành vi, chỉ đánh giá kết quả công việc.
• Tâm lý “chịu chút cũng được” khiến vấn đề bị kéo dài và nặng thêm.

Cách xử lý quả táo hỏng trong doanh nghiệp (Theo nguyên tắc No Brilliant Jerks)

1. Năng lực giỏi không thể biện minh cho thái độ tệ

Nhiều tập đoàn lớn áp dụng nguyên tắc “no brilliant jerks” – không chấp nhận người tài nhưng phá hoại môi trường. Doanh nghiệp vừa và nhỏ càng cần rạch ròi, vì mỗi vị trí đều ảnh hưởng lớn đến đội ngũ.

2. Đánh giá dựa trên dữ liệu, không dựa trên cảm tính

Thay vì “nghe nói”, hãy ghi nhận những hành vi cụ thể: thời điểm, bối cảnh, người liên quan. Các công cụ như khảo sát ẩn danh, nhật ký công việc… giúp lãnh đạo có góc nhìn khách quan hơn.

3. Can thiệp sớm khi vấn đề còn nhỏ

Càng để lâu, “quả táo hỏng” càng lây lan. Doanh nghiệp nên:

• Trao đổi 1:1, phản hồi thẳng thắn nhưng tôn trọng.
• Chỉ ra hành vi cụ thể cần thay đổi, không công kích cá nhân.
• Đặt mốc thời gian và tiêu chí cải thiện rõ ràng.

4. Chấm dứt hợp tác nếu không cải thiện

Sau khi đã hỗ trợ, coaching, điều chỉnh công việc mà cá nhân vẫn không thay đổi, việc chấm dứt hợp tác đôi khi là lựa chọn đau nhưng cần để bảo vệ số đông. Một giỏ táo tốt không thể đánh đổi vì một quả táo đã hỏng.

5. Xây văn hoá phản hồi tích cực

Khi người tích cực cảm thấy ý kiến của mình được lắng nghe và bảo vệ, họ sẽ tiếp tục đóng góp. Ngược lại, nếu những người cư xử đúng giá trị bị bỏ mặc, họ sẽ là những người rời đi đầu tiên.

5 bài học kinh nghiệm cho doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam

Từ câu chuyện quả táo hỏng trong doanh nghiệp, có thể rút ra một vài bài học thiết thực:

• Đừng tuyển người chỉ vì “đang cần gấp”. Tuyển sai người có thể mất 3 – 6 tháng (hoặc hơn) để sửa chữa.
• Đưa tiêu chí văn hoá vào tuyển dụng và đánh giá. Không chỉ hỏi về kỹ năng, mà còn về cách họ phản ứng trong xung đột, áp lực.
• Lãnh đạo phải làm gương về thái độ. Người dẫn dắt chính là “quả táo” định hình phần còn lại.
• Có quy trình xử lý hành vi không phù hợp. Rõ ràng, minh bạch, không cảm tính.
• Nuôi dưỡng văn hoá tích cực mỗi ngày. Ghi nhận, tri ân, các hoạt động gắn kết… chính là “vaccine” chống lại năng lượng độc hại.

Bạn có thể xem thêm hoặc tìm hiểu về chương trình ghi nhận nội bộ ở Chương trình ghi nhận nội bộ.

Làm sao để giữ “giỏ táo tốt” và bảo vệ văn hoá doanh nghiệp?

Văn hoá không phải là câu khẩu hiệu treo trên tường, mà là cách con người cư xử với nhau mỗi ngày. Một nhân sự tiêu cực có thể phá vỡ những gì doanh nghiệp đã mất nhiều năm gây dựng.

Doanh nghiệp thông minh sẽ:

• Bảo vệ người tích cực, tạo đất cho họ phát triển.
• Nhận diện và xử lý sớm những hành vi “độc hại”.
• Xem văn hoá là tài sản cần được quản trị, không phải thứ “để đó sẽ tự tốt lên”.

Một quả táo hỏng không đáng để đánh đổi cả giỏ táo. Một nhân sự độc hại không đáng để đánh mất cả đội ngũ tốt.